Global özgerişiň garaşylmagy: 2024-nji ýylda uglerod zyňyndylarynyň azalmagynyň mümkindigi

Howanyň üýtgemegine garşy göreşde möhüm pursat barada howa boýunça bilermenler barha optimistik garaýyşda—2024-nji ýylda energiýa pudagyndan çykýan zyýanly gazlaryň azalmagynyň başlangyjy bolup biler. Bu, Halkara Energiýa Agentliginiň (IEA) 2020-nji ýyllaryň ortalaryna çenli zyýanly gazlaryň azalmagynda möhüm tapgyryň boljakdygyny öňünden çaklap, öňki çaklamalary bilen gabat gelýär.

Dünýäde parnik gazlarynyň zyňyndylarynyň dörtden üç bölegi energiýa pudagyndan gelip çykýar, bu bolsa 2050-nji ýyla çenli arassa nol zyňyndylara ýetmek üçin azalmagy zerur edýär. Birleşen Milletler Guramasynyň Howanyň üýtgemegi boýunça hökümetara topary tarapyndan goldanylýan bu uly maksat temperaturanyň ýokarlanmagyny 1,5 gradus Selsiý bilen çäklendirmek we howa krizisiniň iň agyr netijeleriniň öňüni almak üçin möhüm hasaplanýar.

"Näçe wagtlap" diýen sorag

Halkara energiýa agentliginiň (IEA) 2023-nji ýyl üçin dünýä energiýasy boýunça çaklamasynda energiýa bilen baglanyşykly zyňyndylaryň "2025-nji ýyla çenli" iň ýokary derejesine ýetjekdigi teklip edilse-de, "Carbon Brief"-iň seljermesi 2023-nji ýylda has irki iň ýokary derejä ýetjekdigini görkezýär. Bu çaltlaşdyrylan möhlet, bölekleýin, Orsýetiň Ukraina çozuş etmegi bilen dörän energiýa krizisi bilen baglanyşyklydyr.

Halkara energiýa agentliginiň (IEA) ýerine ýetiriji direktory Fatih Birol meseläniň "eger" däl-de, "näçe tiz wagtda" zyýanly gazlaryň çykarylyşynyň iň ýokary derejä ýetjekdigi meselesindedigini nygtaýar we meseläniň möhümdigini nygtaýar.

Aladalaryň tersine, pes uglerodly tehnologiýalar möhüm rol oýnamaga taýýarlanýar. “Carbon Brief” analizinde kömür, nebit we gaz ulanylyşynyň 2030-njy ýyla çenli iň ýokary derejä ýetjekdigi, munuň bolsa bu tehnologiýalaryň “durnuksyz” ösüşi bilen baglanyşyklydygy çak edilýär.

Hytaýda gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri

Hytaý dünýäde iň uly uglerod çykaryjy hökmünde pes uglerodly tehnologiýalary ösdürmekde uly üstünlikler gazanýar we gazylyp alynýan ýangyç ykdysadyýetiniň pese gaçmagyna goşant goşýar. Energiýa isleglerini kanagatlandyrmak üçin täze kömür bilen işleýän elektrik stansiýalaryny tassyklamagyna garamazdan, Energiýa we Arassa Howa boýunça ylmy-barlag merkeziniň (CREA) ýakynda geçiren soragnamasy Hytaýyň zyňyndylarynyň 2030-njy ýyla çenli iň ýokary derejä ýetmeginiň mümkindigini görkezýär.

Hytaýyň 117 başga gol çeken global meýilnamanyň bir bölegi hökmünde 2030-njy ýyla çenli gaýtadan dikeldilýän energiýa kuwwatyny üç esse artdyrmak baradaky borçnamasy uly üýtgeşmäni görkezýär. CREA-dan Lauri Myllywirta gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleri täze energiýa islegini kanagatlandyrýança, Hytaýyň zyňyndylarynyň 2024-nji ýyldan başlap "strukturalaýyn pese gaçmagyna" girmeginiň mümkindigini çaklaýar.

Iň gyzgyn ýyl

2023-nji ýylyň iýul aýynda hasaba alnan iň yssy ýyl, temperatura 120,000 ýylyň iň ýokary derejesine ýetmegi barada oýlanyp, bilermenler gyssagly global çäre görülmegini talap edýärler. Bütindünýä meteorologiýa guramasy howanyň adatdan daşary ýagdaýlarynyň weýrançylyga we umytsyzlyga sebäp bolýandygyny duýdurýar we howanyň üýtgemegine garşy göreşmek üçin gyssagly we toplumlaýyn tagallalaryň zerurdygyny nygtaýar.